PUSZCZA BUKOWA LAS WIELU FUNKCJI

Puszcza Bukowa to las wielu funkcji. Las, w którym potrzeby ludzi i przyrody udało się ująć w dobry kompromis. Jest tu więc miejsce na ochronę zasobów przyrodniczych i na rozwijanie pasji przez wszystkich, którzy czerpią z lasu dobrą energię. Stąd pochodzi również drewno, pozyskiwane z poszanowaniem zasad ochrony bioróżnorodności i trwałości lasu na rosnące wciąż potrzeby społeczne. Drewno dla Ciebie. W pojawiających się głosach dyskusji dotyczących gospodarki leśnej prowadzonej w Puszczy Bukowej omawiany jest często temat „drzew biocenotycznych”. Określenie to dotyczy drzew, które pozostawia się w lesie do naturalnego rozkładu w celu zachowania bioróżnorodności poprzez m.in. wzbogacanie zasobów martwego drewna. Zasada ta jest wpisana w pracę tutejszych leśników od wielu lat i nie wynika wyłącznie z zatwierdzonych ostatnio aktów prawnych, odnoszących się do ochrony zasobów przyrodniczych Puszczy Bukowej. Wiedzą o tym wszyscy, dla których temat ten był przedmiotem zainteresowania - nie tylko dziś, ale przede wszystkim przed wieloma laty. To tutejsi leśnicy, współpracując z licznymi organizacjami i  instytucjami odpowiedzialnymi za ochronę przyrody uczestniczyli we wspólnym ustanawianiu pomników przyrody, współtworzyli zapisy dotyczące tworzenia depozytów martwego drewna i co najważniejsze – na co dzień postulaty te realizowali i realizują nadal. Działo się to na długo przed tym, zanim temat drzew biocenotycznych stał się przyczynkiem do szerokiej dyskusji prowadzonej obecnie. Fakt ten posiada odzwierciedlenie w wielu miejscach Puszczy, w których leżą lub stoją próchniejące i rozkładające się dziś drzewa oraz ich fragmenty o „biocenotycznych cechach”. Zasada pozostawiania takiego drewna wpisana jest w każdy etap planowania prac w lesie, a sposób podejścia do „drzew biocenotycznych” jest zgodny z obowiązującymi aktami prawnymi.

W JAKIM CELU WYZNACZA SIĘ EKOSYSTEMY REFERENCYJNE, BIOGRUPY CZY DRZEWA BIOCENOTYCZNE I DLACZEGO W PUSZCZY BUKOWEJ WYCINA SIĘ NIEKTÓRE Z DRZEW BIOCENOTYCZNYCH?

W pojawiających się głosach dyskusji starannie pomija się często fakt istnienia dokumentów, których zapisy precyzują zasady gospodarowania tzw. „drzewami biocenotycznymi”.

Przykładowo:

W planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 PLH320020 Wzgórza Bukowe¹, w odniesieniu do pozostawiania „drzew biocenotycznych” w siedliskach przyrodniczych, będących przedmiotem ochrony zawarte zostały następujące zapisy:

[…]

Kontynuowanie w ramach prowadzonej gospodarki leśnej działań mających na celu pozostawianie i utrzymanie w lasach do naturalnej śmierci i rozkładu tzw. drzew biocenotycznych w celu zwiększenia różnorodności biologicznej i poprawy stanu siedlisk będących przedmiotami ochrony w obszarze Natura 2000, z wyłączeniem sytuacji klęskowych oraz przypadków zagrażających trwałości lasu i/lub bezpieczeństwu ludzi i mienia.

W sposób niezaprzeczalny i widoczny kontynuuje się w puszczy pozostawianie do naturalnego rozkładu licznych drzew biocenotycznych i ich fragmentów. Ilość drzew i sposób ich pozostawienia zależy jednak m.in. od warunków panujących w danym fragmencie lasu i aspektów związanych z bezpieczeństwem publicznym. Bezpieczeństwo dla ludzi i mienia jest nadrzędne i odnosi się do każdego użytkownika lasu – turysty i osób na co dzień tu pracujących. Sposób postępowania z drzewami biocenotycznymi jest temu aspektowi podporządkowany. Wszędzie tam, gdzie jest to konieczne drzewa biocenotyczne (obumierające, obumarłe, stanowiące zagrożenie) obala się i w zależności od sytuacji w terenie pozostawia w całości do naturalnego rozkładu. Drzewa takie są również przecinane, przeciągane i w tej postaci pozostawiane, gdy nie ma miejsca, by leżały w całości.

Dobrym przykładem jest drzewo dziuplaste w oddz. 130 Leśnictwa Klęskowo, które zostało obalone ze względów bezpieczeństwa publicznego, ale fragment z dziuplą pozostał na powierzchni do naturalnego rozkładu. Jako rekompensatę, na tej samej powierzchni wyznaczono kilka drzew biocenotycznych, również dziuplastych (oznaczonych na pniu literą „E”) oraz złomy i wywroty, które pozostaną do naturalnego rozkładu. Ponadto, wydzielenie to od strony północnej i częściowo wschodniej stanowi ekosystemy referencyjne, w których znajduje się niezliczona ilość drzew biocenotycznych oraz zasobów martwego drewna, w których może egzystować fauna i inne organizmy żywe.

[…]

Rozważając ilość drzew biocenotycznych niezbędnych do pozostawienia na powierzchni podlegającej użytkowaniu rębnemu, należy uwzględniać również ich depozyt w sąsiednich wydzieleniach (np. ekosystemy referencyjne, rezerwaty przyrody, tereny trudnodostępne, itp.) powierzchnię rozliczając w ramach ostępu.  

W toku konsultacji społecznych leśnicy wyznaczyli w Puszczy Bukowej ponad 1000 ha ekosystemów referencyjnych. W miejscach tych odstąpiono od realizacji gospodarki leśnej. To swoiste formalne i „nieformalne” rezerwaty przyrody stanowiące m.in. rezerwuary martwego drewna. Rozważając ilość drzew biocenotycznych pozostawianych na powierzchniach podlegających użytkowaniu bierze się zawsze pod uwagę sytuację mającą miejsce w sąsiedztwie (np. obecność terenów wyłączonych z gospodarki leśnej). Ponadto – w każdym fragmencie lasu, gdzie prowadzi się pozyskanie drewna i gdzie jest to wskazane prawem wyznacza się i pozostawia do naturalnego rozkładu tzw. biogrupy stanowiące do 5% każdej użytkowanej powierzchni. To znaczący odsetek w skali całej Puszczy Bukowej. Wokół terenów trudnodostępnych, jezior, cieków wodnych, granic z polami uprawnymi itp. kształtuje się dodatkowo tzw. okrajki (ekotony) – miejsca o swoistym charakterze buforów. Wszędzie tam, gdzie pozwalają na to względy bezpieczeństwa drzewa biocenotyczne pozostawiane są również punktowo. Nie ma zatem obaw o miejsca do bytowania ptaków, nietoperzy lub innych organizmów wykorzystujących dziuple i szczeliny w pniach drzew. Zwłaszcza, w kontekście realizowanych przez tutejszych leśników i podmioty współpracujące projektów przyrodniczych ukierunkowanych na polepszanie warunków bytowania gatunków fauny (i flory).

[…]

W przypadku konieczności ścięcia drzewa o charakterze drzewa biocenotycznego dopuszcza się pozostawienie na gruncie nieprzydatnego pod względem gospodarczym fragmentu drzewa (np. objętego zgnilizną) celem zwiększenia zasobu martwego drewna, przy czym preferować pozostawianie całych ściętych drzew lub ich dłuższych fragmentów.

Zgodnie z powyższym zapisem, poza drzewami o charakterze biocenotycznym, pozostawianymi w Puszczy Bukowej w całości (drzewa leżące i stojące) gromadzona jest tu znaczna ilość drewna w postaci fragmentów „biocenotycznych”, nie przeznaczonych do gospodarczego wykorzystania. Każdy taki fragment zwiększa zasób martwego drewna. Jest to działanie zgodne z prawem !!!!

Do wykazu miejscowych aktów prawnych zawierających zapisy odnoszące się do drzew biocenotycznych należy również plan ochrony Szczecińskiego Parku Krajobrazowego „Puszcza Bukowa” zatwierdzony w 2006 roku². Z jego treści wynika m.in. zasada pozostawiania […] minimum 2-3 drzew obumierających lub martwych na 1 ha lasu […], wdrażana wszędzie tam, gdzie znajdują się drzewa wykazujące takie cechy.

Zasady postępowania z drzewami biocenotycznymi w Puszczy Bukowej są również zgodne z zatwierdzonym 18 grudnia 2017 r. Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej³. W dokumencie czytamy:

[…] Drzewa dziuplaste pozostawia się do ich naturalnego rozkładu […]

[…] Martwe drzewa pozostawia się w celu zapewnienia ciągłości występowania martwego drewna, przy czym jego ilość nie może w szczególności stwarzać zagrożenia pożarowego lub ryzyka wystąpienia szkodliwych czynników biotycznych […]

Wymóg ten realizowany jest w trakcie weryfikacji powierzchni, na których zaplanowane są prace z zakresu gospodarki leśnej. Na wielostopniowym etapie kontroli dokonywane są przeglądy powierzchni pod kątem obecności drzew dziuplastych i uzgadniane szczegóły dotyczące ich pozostawiania – z zachowaniem nadrzędnej zasady – bezpieczeństwa dla trwałości lasu i jego użytkowników. 

W identyfikacji zjawiska „biocenotyczności” drewna należy pamiętać o zjawisku wad drewna. W surowcu bukowym spotykane są często otwarte sęki czy zabitki interpretowane często jako dziuple.

[…] „Dziupla – pusta komora wewnątrz pnia lub gałęzi drzewa, powstała w wyniku:

- pęknięcia lub innego rodzaju mechanicznego uszkodzenia drewna,

- wewnętrznego rozkładu drewna wywołanego przez grzyby (zgnilizna) lub inne organizmy (np. mrówka gmachówka), stanowi wtedy typ próchnowiska,

- wykucia przez dzięciołowate”.[…]

W dużej ilości przypadków odnoszących się do surowca bukowego pozyskiwanego na obszarze Puszczy Bukowej sęki nie tworzą pustych komór wewnątrz pni. U podstawy sęków odkłada się kallus. Całość interpretowana jest jako dziupla mimo, że pozyskany surowiec jest surowcem pełnowartościowym na całej długości kłody.

BIORÓŻNORODNOŚĆ PUSZCZY BUKOWEJ NIE JEST ZAGROŻONA

Na każdym etapie planowania i realizacji gospodarki leśnej w Puszczy Bukowej leśnicy respektują zapisy odnoszące się do tworzenia depozytów martwego drewna i drzew biocenotycznych. Wynika to nie tylko z obowiązującego prawa ale również z ich ogromnego doświadczenia, długoletniej praktyki zawodowej, poszanowania dla natury, umiejętności współpracy i wypracowywania kompromisów w trakcie rzeczowych i merytorycznych dyskusji. Kompromisów odnoszących się do potrzeb człowieka i natury. Wszelkie tematy wymagające rzeczowych dyskusji są poruszane ze społeczeństwem w trakcie spotkań terenowych – bo tylko w Puszczy można dotknąć, poznać i zrozumieć ich istotę. Cieszy fakt wielu dialogów. Martwi również ich brak, w chwilach gdy są najbardziej potrzebne.

Fot. Zbyszek Pajewski i archiwum Nadleśnictwa Gryfino

Przypisy:

¹ Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 7 lipca 2017 r. zmieniające zarządzenie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla Obszaru Natura 2000 Wzgórza Bukowe PLH32002 (Dz. Urz. Woj. Zach. z 11 lipca 2017 r., poz. 3075)

² Rozporządzenie Nr 113/2006 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 22 sierpnia 2006 r. w sprawie ustanowienia Planu ochrony dla Szczecińskiego Parku Krajobrazowego „Puszcza Bukowa” (Dz. Urz. Woj. Zach. Nr 95, poz. 1777)

³ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia 2017 r. w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej (Dz. U. z 22 grudnia 2017 r., poz. 2408)