Kolekcja Ogrodu Dendrologicznego w Glinnej im. prof. Jerzego Tumiłowicza
Arboretum w Glinnej jest specjalistycznym ogrodem botanicznym, w którym tzw. taksony botaniczne (gatunki, podgatunki i odmiany geograficzne) mają zdecydowane pierwszeństwo w uprawie. Dostępne powszechnie w sprzedaży odmiany uprawne (tzw. kultywary) spotykane w parkach, ogródkach i terenach zieleni występują w mniejszości.
Liczba 240 rodzajów świadczy o uniwersalnym, a nie specjalistycznym charakterze kolekcji. Obecnie liczy sobie ona ponad 850 gatunków i odmian. Najliczniej reprezentowana jest dendroflora: Azji (58%), Ameryki Północnej (21%), Europy (20%). Z uwagi na łagodny klimat Pomorza Zachodniego prowadzone są tu próby uprawy drzew i krzewów wrażliwych na niskie temperatury, przemarzających w innych częściach kraju oraz gatunków nowych o nie ustalonej jeszcze mrozoodporności. W Glinnej rosną w kolekcji okazy 25 gatunków po raz pierwszy wprowadzonych do uprawy w Polsce.
Cztery pory roku w ogrodzie (powiększenie po kliknięciu):
Wybrane ciekawostki kolekcji Ogrodu:
Mamutowiec olbrzymi – Sequoiadendron gigantem
Drzewo to jest symbolem Ogr0du Dendrologicznego w Glinnej – przez wiele lat rosło tu największe drzewo tego gatunku w Polsce. Ojczyzną mamutowców są zachodnie stoki gór Sierra Nevada w Kalifornii. Rosną tam w rozproszonych stanowiskach na łącznej powierzchni 144 km2, na wysokościach od 900 do 2670 m n. p. m.. Mamutowce dożywają wieku 3500 lat. Od dawna są chronione w parkach narodowych i rezerwatach. Największe z nich (uważane za największe drzewo świata) to „General Grant". W Kalifornii, w Parku Narodowym Sekwoi, pozostały ślady po pniach drzew ściętych w XIX wieku, o średnicy 12 m i szacowanej wysokości 135 m. Posiada drewno średnio twarde i ciężkie, wytrzymałe i odporne na gnicie, ale ze względu na włóknistość bardo trudne do obróbki. Szczegółowy opis tego gatunku zamieszczono w dalszej części, przy informacjach o rosnących tu młodych mamutowcach.
Do Europy pierwsze mamutowce sprowadzono w roku 1853. Są często uprawiane jako drzewa ozdobne w parkach, wymagają wilgotnego, łagodnego klimatu. W Polsce przemarzają, dlatego większość okazów rośnie w zachodniej części kraju, gdzie klimat jest cieplejszy. Będące symbolem Ogrodu, rosnące tu niegdyś największe drzewo tego gatunku w Polsce nie przetrzymało bardzo surowej zimy 1986/87, kiedy temperatura spadła do -300 C. Korzenie drzewa były tez silnie zainfekowane przez opieńkę miodową, co miało duży wpływ na osłabienie jego żywotności. Mamutowiec ten miał 142 cm pierśnicy i 40 m wysokości. Do dziś pozostał z niego 11 metrowy fragment. Podczas tej zimy zamarzł również rosnący tu młody mamutowiec, który w wieku 15 lat osiągnął już 7 metrów wysokości. Prawie wszystkie stare mamutowce w Polsce, uprawiane od 1858 roku (Kórnik) zmarzły podczas surowych zim 1928/29 i 1939/40 lub wcześniej. Ostało się tylko jedno drzewo w Brwiach k/Chojny, które w wieku ponad 100 lat ma 110 cm pierśnicy i 28 metrów wysokości. Obecnie w Polsce rośnie co najmniej kilkanaście drzew, posadzonych po 1950 roku, między innymi w Gdańsku Oliwie, Wojsławicach, Przelewicach i Książu.
Kuningamia chińska – Cunnighamia lanceolata
Należy do największych drzew środkowo i południowych Chin. Rośnie także na Tajwanie i w północnym Wietnamie. Osiągają one tam 30 metrów wysokości i ponad 1 metr pierśnicy. Dostarczają cennego drewna – miękkiego lecz odpornego, o wyraźnym przyjemnym zapachu. Stąd szczególnie chętnie używana była do wyrobu trumien i budowy świątyń. W Europie od 1702 r. Może być uprawiana w najcieplejszych regionach naszego kraju, ale nawet po zmarznięciu do powierzchni ziemi daje odrosty z szyi korzeniowej. W Polsce jest uprawiana w gruncie od roku 1986 (Rogów), w Glinnej, wielodniowe drzewo w wieku 38 lat, jedno z największych w naszym kraju, osiągnęło 32 cm pierśnicy i 14 metrów wysokości, rośnie zdrowo i rodzi szyszki. Cztery młodsze drzewa tego gatunku rosną w innych częściach Ogrodu.
Metasekwoja chińska - Metasequoia glyptostroboides
Gatunek ten pochodzi z Chin Środkowych, gdzie odkryto go dopiero w 1944 roku. Rośnie najchętniej w pobliżu cieków wodnych. dorasta do 35 m wysokości i 2 m pierśnicy. Są to drzewa światłożądne, szybko rosnące, drewno mają lekkie i miękkie. W Polsce najstarsze metasekwoje rosną w ogrodach botanicznych w Krakowie, Warszawie i Kórniku. Najstarsze drzewo tego gatunku w Glinnej, rozmnożone wegetatywnie z pędów zebranych w Kórniku w wieku 50 lat osiągnęło 25 m wysokości i pierśnicę 80 cm.
Jodła Olbrzymia – Abies grandis
Jodła olbrzymia występuje w zachodniej części Kanady i USA, od wybrzeża Pacyfiku do 1800 m n. p. m. na ternach górzystych w głębi lądu. W korzystnych warunkach dorasta do 70 m wysokości. Gatunek ten dożywa wieku 250 – 300 lat. Ze względu na bardzo szybki przyrost, jodłę olbrzymią od końca XIX w. intensywnie wprowadzano do lasów zachodniej Europy zastępując wolniej przyrastające gatunki rodzime.
W Polsce występuje sporadycznie, ze względu na zbyt surowy klimat oraz obowiązującą w Lasach państwowych zasadę uprawy drzew wyłącznie krajowych gatunków. Jej drewno jest miękkie, o niewielkiej wytrzymałości, nadaje się głownie do produkcji celulozy i opakowań. Igliwie jodły olbrzymiej jest szeroko stosowanym materiałem dekoracyjnym ze względu na ciemnozieloną barwę i intensywny przyjemny zapach. Pnie młodych drzew pokryte Są gęstą warstwą pęcherzy wypełnionych aromatyczną żywica. Jej łyko używane było niegdyś przez Indian jako środek przeciwko przeziębieniom.
Drzewo, które rosło na terenie ogrodu było największym okazem jodły olbrzymiej w Polsce. Niestety na skutek postępujących chorób, które spowodowały rozległy rozkład drewna wewnątrz pnia i obumarcie drzewa, ze względów bezpieczeństwa musiało zostać usunięte.
Jodła hiszpańska – Abies pinsapo
Są to średniej wielkości drzewa, dorastające do 30 metrów wysokości, rosnące w południowej Hiszpanii, w Sierra de Grazalema i Sierra de las Nieves na wysokościach 1400 – 2100 m n. p. m., a także w Maroku w górach Rif na wysokościach 900 -1900 m n. p. m.. Jest to gatunek wrażliwy na mrozy, nadający się do uprawy w najcieplejszych regionach naszego kraju. Łatwy do odróżnienia od innych jodeł przez promieniste ułożenie igieł na gałązkach. Rosnące tu dwa drzewa rosną zdrowo, od 2007 roku obradzają szyszkami.
Dawidia chińska – Davidia involucrata
Drzewo pochodzące z Chin, gdzie dorasta do 20 m wysokości. Kwiaty dawidii są niepozorne, skupione w kulisty kwiatostan ale opatrzone dwoma długimi, białymi podsadkami, z których dłuższa może mieć do 20 cm długości. W czasie kwitnienia są one widoczne z daleka, przypominając rozwieszone na gałązkach drzewa białe chusteczki (stąd też potoczna nazwa gatunku – „drzewo chusteczkowe"). Dawidia nie jest w pełni odporna na mróz, w środkowej Polsce w trakcie surowych zim może być silnie uszkadzana.
Aktinidia chińska – Actinidia chinesis
Pochodzi z wysokich, podzwrotnikowych Chin w dolinie rzeki Jangcy. Rodzaj ten liczy około 36 gatunków. Rośliny te występują w Azji wschodniej, od Mandżurii do Jawy. Aktinidia to silne pnącze wspinające się po podporach zapomoga pędów wijących się prawoskrętnie. Roślina jest dwupienna, w Glinnej rośnie osobnik żeński. Roczny przystoi wynosi około 1 m. Jest to w naszym klimacie dość wrażliwe na mróz pnącze ozdobne, chociaż niektórzy hodowcy traktują je jako pnącze owocowe i mogą się pochwalić niewielkimi zbiorami owoców. Owoc aktinidii to popularne zielone kiwi – jeden z wielu owoców południowych dostępnych w naszym kraju. Owoce jajowate, brązowe i owłosione. Dojrzewają jesienią, a po osiągnięciu dojrzałości spożywczej nie przejrzewają i nie spadają. Mogą pozostać na roślinie ponad 2 miesiące. Aktinidia chińska wymaga jednak aż 220 dni bez przymrozków by wydać owoce. Zawierają bardzo dużo witaminy C, bijąc pod tym względem nawet owoce dzikiej róży. Pędy i liście aktinidii wydzielają olejki eteryczne, które SA uwielbiane przez koty. Jednocześnie przypisuje się jej właściwości owadobójcze.
Palecznik chiński – Decaisnea fargesii
Pochodzący z zachodnich Chin rozgałęziony krzew o parasolowatej koronie. W ojczyźnie osiąga wysokość do 5 m, w Polsce do 3 m. Owocem jest kiełbaskowatego kształtu niebieska mięsista torebka. Owoce zwisają po 1 – 3 na wspólnej szypułce. Każdy z nich zawiera jadalny słodki, galaretowaty miąższ i dwa rzędy ciemnobrunatnych płaskich nasion. W polskich warunkach nie jest w pełni mrozoodporny, ale nawet po całkowitym przemarznięciu w czasie surowej zimy odradza się od korzeni.
Dereń Kousa – Cornus kousa
Rośnie w Chinach, Japonii i Korei. Dorasta do wysokości 4 – 6 m. Korona jest dość symetryczna, w młodym wieku odwrotnie stożkowata ze względu na silny wzrost wierzchołkowych pędów, natomiast u starych roślin pokrój jest często kulisty. Kwitnie na przełomie maja i czerwca, a niezwykle ozdobne „kwiaty" (w rzeczywistości wielkie białe posadki kwiatowe) pozostają na krzewie przez ponad miesiąc. Szczególnie oryginalne są owoce, pestkowce przypominające kształtem owoc truskawki maliny. Najlepiej rośnie w słońcu, na żyznej, przepuszczalnej i raczej wilgotnej glebie. Jest dość odporna na mróz.
Magnolie – Magnolia sp.
Kwiaty magnolii są poza różanecznikami najpiękniejszą wiosenną ozdobą naszego Ogrodu. Ich barwa orzechodzi od białej do czerwonej, poprzez różne odcienie różu. Są obupłciowe, z osadzonymi spiralnie u góry licznymi słupkami, u dołu zaś licznymi pręcikami. Nie wytwarzają też nektaru, lecz nektaropodobną wydzielinę. Szyszkowaty owoc, złożony jest z licznych mieszków zawierających 1 – 2 dużych, spłaszczonych, czarnych nasion otoczonych intensywnie różową lub czerwoną osnówką i przytwierdzonych do ściany zalążni cienką nitką. Magnolie – obok lilii wodnych – są pierwszymi roślinami kwiatowymi, które przed 100 mln lat pojawiły się na Ziemi. Ich budowa nie uległa do dziś prawie żadnym zmianom. Magnolie dzieli się na dwa podrodzaje:
Magnolia – gatunki, u których pączki okryte są jedną łuską, a kwiaty ukazują się po rozwoju liścia,
Gwillimia – gatunki, u których pączki okryte są dwoma łuskami, a kwiaty ukazują się przed rozwojem liści. Do tej grupy należy większość rosnących w Arboretum gatunków. Niektóre z magnolii zakwitają ponownie jesienią, choć już nie tak obficie. Największe z uprawianych u nas magnolii osiągają wysokość do kilkunastu metrów, lecz większość z nich o drzewa dorastające do 5 m. Mają dość zwartą, ale świetlistą koronę. Rozgałęziają się nisko nad ziemią. Znanych jest około 70 gatunków magnolii występujących we wsch. Azji oraz Ameryce Północnej i Środkowej. Wyhodowano też liczne dekoracyjne mieszańce i odmiany. W ogrodzie rosną magnolie należące do 22 gatunków i odmian,. Najciekawsze z nich to Magnolia lekarska - Magnolia officinalis ‘Biloba' o ciekawych blaszkach liściowych, Magnolia purpurowa – Magnolia liliflora ‘Nigra' – rzadka w Polsce odmiana z kwiatami o purpurowych kwiatkach kwitnąca do jednego miesiąca, Magnolia gwieździsta – Magnolia stellata, której bezlistne jeszcze wczesną wiosną gałązki obsypane są pięknymi białymi kwiatami. Magnolia pośrednia - magnolia x soulangeana o kwiatach różowych, zakwitająca nieco później i kwitnąca znacznie krócej.
Kora i pączki magnolii japońskiej, nagiej i lekarskiej małą własności lecznicze. Marynowane płatki kwiatowe magnolii nagiej oraz sproszkowane liście magnolii japońskiej używane są do przyprawiania ryżu. W Korei Północnej kwiat Magnolii Siebolda jest oficjalnym symbolem narodowym. W Chinach kwiaty magnolii uważane są za symbol czystości i szczerości.
Stewarcje
Są to niewielkie drzewa lub krzewy o ładnych, białych kwiatach. Stewarcja piłkowana Stewartia serrata pochodzi z Japonii, kwitnie w czerwcu, dwa drzewka rosnące w Glinnej dorastają do około 5 m wysokości. Stewarcja chińska Stewaria sinensis, kwitnie na przełomie lipca i sierpnia, ma mniejsze kwiaty. Podobnie jak u innego gatunku - franklinii amerykańskiej okwiat stewarcji (zrośnięte płatki z pręcikami) opada w całości na ziemię i w czasie pełni kwitnienia ziemia pod krzewem jest nimi usłana. W Glinnej rosną drzewa pięciu gatunków tego rodzaju, w tym najładniejsza Stewarcja kameliowata Stewartia spseudocamellia. Największy okaz tego gatunku rośnie w Arboretum w Rogowie - w wieku 45 lat ma 14 m wysokości i 20 cm pierśnicy. Stewarcje nie są jeszcze zbyt często uprawiane w Polsce, ale warte rozpowszechnienia z uwagi na kwiaty, ozdobną korę i przebarwiające się na czerwono liście.
Bukan chilijski – Nothofagus antartica
Pochodzi z Patagonii – jest jedynym z pięciu przedstawicieli flory Ameryki Płd. w naszym Ogrodzie. Tworzy tam formacje swoistych lasów deszczowych. Drzewa tego gatunku rosnące na wyspie Hoste są najbardziej na południe rosnącymi drzewami na Ziemi. Zazwyczaj dorasta 10 – 25 m wysokości. Drobne ciemnozielone liście pokryte są pachnącym woskiem, często wyrastają bezpośrednio z pnia. Owocem jest bardzo aromatyczna torebka zawierające trzy małe orzeszki.
Tulipanowiec amerykański - Liriodendron tulipifera
Są to wielkie drzewa rosnące we wschodniej części USA, osiągające tam wysokości do 60 metrów, a pierśnice do 3 metrów. Jest to gatunek ważny w leśnictwie, o bardzo cennym drewnie. W Polsce jest od dawna uprawiany w parkach (w Europie od 1663 roku). Jest cennym drzewem ozdobnym z uwagi na ładny pokrój, oryginalne kwiaty i liście przebarwiające na żółty kolor. Jest odporny na mróz i szybko przyrasta. Drzewo w Glinnej w wieku 40 lat ma 55 cm średnicy i 22 metry wysokości. Największe okazy w Polsce przekraczają 1 m pierśnicy.
Tulipanowiec chiński – Liriodendron chinese
Pochodzi z południowych i środkowych Chin gdzie dochodzi do 40 m wysokości. Przez wiele lat uważane było za niewielkie drzewo, ponieważ pierwsze uprawiane w Europie okazy były przycinane i rosły w klimacie znacznie chłodniejszym niż na stanowiskach naturalnych. Podobny do tulipanowca amerykańskiego, ale mniejszy, o większych, głębiej wcinanych liściach oraz mniejszych kwiatach pozbawionych pomarańczowego zabarwienia. W Glinnej rośnie drzewko wyhodowane z nasion zebranych na stanowiskach naturalnych w Chinach oraz 40-letnie wyhodowane z nasion pozyskanych z ogrodu botanicznego w Japonii.
Więcej informacji znajdziecie Państwo w publikacji "Przewodnik po Ogrodzie Dendrologicznym w Glinnej" autorstwa prof. Jerzego Tumiłowicza (dostępnej w Punkcie Informacji Turystycznej przy wejściu do Ogrodu)